Rosa Hermonu na górach Syonu

Zacznijmy od tłumaczenia „na brudno”– na razie nazwy zostawiam tak jak są, bo będą wymagały przemyślenia:

Umiejscowienie i panorama góry Hermon. Źródło: Wikipedia

Na pierwszy rzut oka autor artykułu ułatwił mi sprawę: wystarczy sprawdzić werset z 5 Mojżeszowej i od razu będziemy mieli polską wersję „Sion”. Założyłam sobie, że w polskiej wersji cytaty będą pochodziły z Biblii Warszawskiej, więc zaczynam właśnie tam – i od razu napotykam trudność, bo werset brzmi tak:

„...od Aroer, leżącego nad brzegiem potoku Arnon, aż do góry Sirion, czyli do Chermonu.”

„Sirion” to chyba jednak nie to samo słowo, co „Sion”... co na to inne przekłady?

BT:...aż do góry Sirion, to jest Hermonu...
BG: ... aż do góry Syon, która jest Hermon...
PNŚ [Przekład Nowego Świata]: ...aż po górę Sijon, to znaczy Hermon.

Aha! Biblia Gdańska i Przekład Nowego Świata podają nazwy podobne do angielskiego „Sion”. Wybieram „Syon” ze względu na to, że Biblia Gdańska jest prawdopodobnie bliższa czytelnikom niż Przekład Nowego Świata, ale trzeba będzie w odnośniku zaznaczyć „BG”; być może dobrze byłoby dołożyć również „przyp. tłum.” z informacją o tym, że PNŚ oddaje tę nazwę jako „Sijon”.

Ciekawi mnie jednak, skąd w BW i BT „Sirion”? Biegnę sprawdzić jak wygląda to słowo w oryginale: ישִׂיאוֹן– si-yion, hebrajski wyraz użyty w Starym Testamencie tylko ten jeden raz. Za to Wikipedia potwierdza, że Hermon to ta sama góra co Sirion – tej nazwy używali Sydończycy i można ją znaleźć ­w kilku wersetach, na przykład w 5 Mojż. 3:9:

BT: Sydończycy nazywają Hermon Sirion, Amoryci zaś zwą go Senir.
BW: Sydończycy nazywają Hermon, Syrion a Amorejczycy nazywają go Senir.
BG: (Sydończycy zowią Hermon Szyryjon, a Amorejczycy zowią go Sanir.)

Tutaj w oryginale mamy jednak nieco inne słowo -  שִׁרְיוֹן - szirjon – więc pytanie dlaczego we wcześniejszym wersecie niektóre przekłady zmieniły Sijon na Sirion pozostaje bez odpowiedzi. Może tłumacze chcieli ułatwić sprawę czytelnikowi i ujednolicić nazwy? To jednak tylko moje przypuszczenie, które i tak w żaden sposób nie pomaga przy naszym zdaniu.

(Szirjon mamy jeszcze w Psalmie 29:6 i tam w różnych przekładach znajdziemy podobne wersje jak powyżej z tym, że BG zamiast Szyryjon podaje Syryjon.)

Można zatem uznać, że uporaliśmy się z pierwszą częścią fragmentu do przetłumaczenia. Pozostaje część druga:

Jak zapisać po polsku różnicę między Sion a Zion?  Znajdę może na początek wersety, gdzie występuje angielski Zion (hebr. צִיּוֹן) i sprawdzę, jak się rzeczy mają w naszych tłumaczeniach:

Przykład 1 - Psalm 9:12

BT: ...Psalm śpiewajcie Panu, co mieszka na Syjonie.
BG: ...na Syonie.
BW: ... na Syjonie.

Przykład 2 – Sof. 3:14

BT: Wyśpiewuj, Córo Syjońska!
BG: Zaśpiewaj, córko Syońska!
BW: Wyśpiewuj, Córo Syjońska!

Wygląda na to, że BG w obu przypadkach (ang. Sion i Zion) stosuje słowo Syon! Mamy je w omawianym wersecie z 5 Mojżeszowej o górze Hermon, jak również tam, gdzie jest mowa o mieście Dawida, córce syońskiej, czy też w znanym tekście o tym, że Prawo wyjdzie z Syonu! Jeśli chcę konsekwentnie używać nazewnictwo z BG, nie obejdzie się chyba bez notki wyjaśniającej tę sytuację... albo bez tłumaczenia opisowego:

Skoro już wybrnęliśmy z przekładu (jeśli to nie jest wersja ostateczna, mamy przynajmniej jakiś pomysł), zastanówmy się przez moment: na który Syon spada rosa Hermonu w Psalmie 133 i jak się to dzieje?

Oryginał nie pozostawia wątpliwości – to צִיּוֹן­, tsi-jon, angielski Zion, Syon odnoszący się do Jerozolimy. Wspomnieliśmy już zresztą, że ten Syon-Hermon, który stał się przyczyną całego niniejszego rozważania, pojawia się w Biblii tylko raz, w 5 Mojżeszowej.

Najprostsze skojarzenie mogłoby być takie: Jordan ma źródła w okolicy góry Hermon, zatem zbiera okoliczną rosę i niesie ją do Jerozolimy. Jak pisze autor artykułu, którym się zajmuję, tak jednak nie jest: po pierwsze, Jordan nie płynie przez Jerozolimę, a po drugie – koryto rzeki leży na tamtym obszarze o wiele niżej, niż Święte Miasto.

Bardziej prawdopodobne wyjaśnienie – szerzej opisane we wspomnianym artykule – powiada, że chmury zbierające się nad górami Antylibanu (do których należy również Hermon) przemieszczają się na południe i niesiony przez nie deszcz spada między innymi na Jerozolimę.

Pozostaje jeszcze jedna zagadka związana z nazwą naszej tytułowej góry: dlaczego w pewnych przekładach widzimy Hermon, a gdzie indziej Chermon?

Zapewne ma tu swój wpływ tradycja (osobiście jestem przyzwyczajona do nazwy Hermon). Chermon jest być może próbą dokładniejszej transkrypcji litery chet (ח) – odpowiednika głębszego, bardziej gardłowego dźwięku, standardowo zapisywanego właśnie jako ch. Drugi hebrajski dźwięk h (litera he – ה) jest bardziej podobny do naszego h i tak też się go transliteruje.

Różnicę można usłyszeć poniżej:

he w słowie הַר har – góra: Strong H2022

chet w słowie חֶרְמוֹן - Chermon: Strong H2768

Podobne różnice mamy na przykład w imieniu króla Tyru, który dostarczył materiały na budowę świątyni Salomona (2 Sam. 5:11): raz będzie to Chiram, kiedy indziej – Hiram.

I tak werset z psalmu, który prawdopodobnie znamy na pamięć, być może śpiewaliśmy go nawet dziesiątki razy – raczy nas deszczem ciekawych informacji. Doszukaliśmy się kilku nazw jednej góry, które wśród dostępnych nam przekładów Biblii dają w sumie aż dziesięć wersji!

Hermon, Chermon, Syon, Sijon, Sirion, Syrion, Szyryjon, Syryjon, Senir, Sanir

Dlaczego tak jest? To temat na odrębne rozważania. W wielkim skrócie można powiedzieć, że zapewne różne narody na przestrzeni czasu nadawały temu wzniesieniu swoje nazwy. Podobne zjawisko spotkamy i w bardziej współczesnych kontekstach, zależnie od tego, co dana góra miała upamiętniać: Mt. Everest to również Czomolungma; najwyższy szczyt Północnej Ameryki, McKinley, przez rdzennych mieszkańców nazywany jest Denali. To już jednak zupełnie inna wycieczka.

PS. Dla chętnych – link do posłuchania Psalmu 133 w oryginale. Oprócz imion i nazw własnych (Dawid, Aaron, Charmon, Tzijon, Adonai) wysłyszeć można i słowa znane z często używanych wyrażeń takie jak: rosz (głowa – jak w Rosz Haszana); tow (dobry – określenie olejku, znane z mazl tow); chaim (życie – jak w le chaim).